Methoden en access modifiers

We zullen nu enkele basisconcepten van klassen en objecten toelichten aan de hand van praktische voorbeelden.

Object methoden

Stel dat we een klasse willen maken die ons toelaat om objecten te maken die verschillende mensen voorstellen. We willen aan iedere mens kunnen zeggen "Praat eens".

We maken een nieuwe klasse Mens en plaatsen in de klasse een methode Praat:

class Mens
{
    public void Praat()
    {
        Console.WriteLine("Ik ben een mens!");
    }
}

We zien twee nieuwe aspecten:

• Het keyword static mag je niet voor een methode signatuur zetten (later ontdekken we wanneer dat soms wel moet) .

• Voor de methode plaatsen we public : dit is een access modifier die aangeeft dat de buitenwereld deze methode op het object kan aanroepen.

Je kan nu elders objecten aanmaken en ieder object z'n methode Praat aanroepen:

Mens joske = new Mens();
Mens alfons = new Mens();
joske.Praat();
alfons.Praat();

Er zal twee maal Ik ben een mens! op het scherm verschijnen. Waarbij telkens ieder object (joske en alfons) zelf verantwoordelijk was dat dit gebeurde.

Public en private access modifiers

De access modifier geeft aan hoe zichtbaar een bepaald deel van de klasse is. Wanneer je niet wilt dat "van buiten" een bepaalde methode kan aangeroepen worden, dan dien je deze als private in te stellen. Wil je dit net wel dat moet je er expliciet public voor zetten.

Test in de voorgaande klasse eens wat gebeurt wanneer je public vervangt door private. Inderdaad, je zal de methode Praat niet meer op de objecten kunnen aanroepen.

Wanneer je geen access modifier voor een methode zet in C# dan zal deze als private beschouwd worden. Dit geldt voor alle zaken waar je access modifiers voor kan zetten: niets ervoor zetten wil zeggen private.

Volgende twee methoden-signaturen zijn dus identiek:

private void NiemandMagDitGebruiken()
{
    //...
}

void NiemandMagDitGebruiken()
{
    //...
}

Het is een héél slechte gewoonte om géén access modifiers voor iedere methode te zetten. Maak er dus een gewoonte van dit steeds ogenblikkelijk te doen.

Test volgende klasse eens, kan je de methode VertelGeheim vanuit de Main op joske aanroepen?

class Mens
{
    public void Praat()
    {
        Console.WriteLine("Ik ben een mens!");
    }

    private void VertelGeheim()
    {
        Console.WriteLine("Ik ben verliefd op Anneke");
    }
}

Naast private (het meest beschermd) en public (het meest open) zijn er nog een aantal access modifiers die allemaal de toegang tot een klasse meer of minder kunnen inperken. Verderop in het boek zullen we nog protected (enkel zichtbaar voor overgeërfde klassen) bekijken. Maar weet dat ook nog internal (enkel binnen dezelfde assembly), protected internal en private protected bestaan. In dit boek gaan we ons beperken tot private, protected en public. Je zal echter merken dat VS 2022 standaard met internal werkt, wat voor ons niet echt uitmaakt.

Reden van private

Waarom zou je bepaalde zaken private maken?

De code binnenin een klasse kan overal aan binnen de klasse zelf. Stel dat je dus een erg complexe publieke methode hebt, en je wil deze opsplitsen in meerdere delen, dan ga je die andere delen private maken. Dit voorkomt dat programmeurs die je klasse later gebruiken, stukken code aanroepen die helemaal niet bedoeld zijn om rechtstreeks aan te roepen.

Volgende voorbeeld toont hoe je binnenin een klasse andere zaken van de klasse kunt aanroepen: we roepen in de methode Praat de methode VertelGeheim aan (die private is voor de buitenwereld, maar niet voor de code binnen de Praat-methode).

class Mens
{
    public void Praat()
    {
        Console.WriteLine("Ik ben een mens!");
        VertelGeheim();
    }

    private void VertelGeheim()
    {
        Console.WriteLine("Ik ben verliefd op Anneke");
    }
}

Als we nu elders een object laten praten als volgt:

Mens rachid = new Mens();
rachid.Praat();

Dan zal de uitvoer worden:

Ik ben een mens!
Ik ben verliefd op Anneke

Met behulp van de dot-operator (.) kunnen we aan alle informatie die ons object aanbiedt aan de buitenwereld. Ook dit zagen we reeds toen we een Random-object hadden: we konden maar een handvol zaken aanroepen op zo'n object, waaronder de Next methode.

Het is natuurlijk een beetje vreemd dat nu al onze objecten zeggen dat ze verliefd zijn op Anneke. Dit is niet het smurfendorp met maar 1 meisje! Dit gaan we verderop oplossen. Stay tuned!

Instantievariabelen

Voorlopig doen alle objecten van het type Mens hetzelfde. Ze kunnen praten en zeggen hetzelfde. We weten echter dat objecten ook een interne staat hebben die per object individueel is (we zagen dit reeds toen we balletjes over het scherm lieten botsen: ieder balletje onthield z'n eigen richtingsvector en positie). Dit kunnen we dankzij instantievariabelen (ook wel datavelden of datafields genoemd) oplossen. Dit zullen variabelen zijn waarin zaken kunnen bewaard worden die verschillen per object.

Stel je voor dat we onze mensen een geboortejaar willen geven. Ieder object zal zelf in een instantievariabele bijhouden wanneer ze geboren zijn (het vertellen van geheimen zullen we verderop behandelen):

class Mens
{
    private int geboorteJaar = 1970; //instantievariabele

    public void Praat()
    {
        Console.WriteLine("Ik ben een mens! ");
        Console.WriteLine($"Ik ben geboren in {geboorteJaar}.");
    }
}

Enkele belangrijke concepten:

• De instantievariabele geboorteJaar zetten we private: we willen niet dat de buitenwereld het geboortejaar van een object kan aanpassen. Beeld je in dat dat in de echte wereld ook kon. Dan zou je naar je kameraad kunnen roepen "Hey Adil, jouw geboortejaar is nu 1899! Ha!" Waarop Adil vloekend verandert in een steenoud mannetje.

• We geven de variabele een beginwaarde 1970. Alle objecten zullen dus standaard in het jaar 1970 geboren zijn wanneer we deze met new aanmaken.

• We kunnen de inhoud van de instantievariabelen lezen (en veranderen) vanuit andere delen in de code. Zo gebruiken we geboorteJaar in de tweede lijn van de Praat methode. Als je die methode nu zou aanroepen dan zou het geboortejaar van het object dat je aanroept mee op het scherm verschijnen.

We moeten ook dringend enkele extra niet-officiële identifier regels in het leven roepen:

• Klassenamen en methoden in klassen beginnen altijd met een hoofdletter.

• Alles dat public is in een klasse begint ook met een hoofdletter.

• Alles dat private is begint met een kleine letter (of liggend streepje), tenzij het om een methode gaat, die begint altijd met een hoofdletter.

Dit zijn geen officiële regels, maar afspraken die veel programmeurs onderling hebben gemaakt. Het maakt de code leesbaarder.

Wat?! Ik ben hier niet voor jou? Omdat je geen goto hebt gebruikt?! Flink hoor. Maar daarvoor ben ik hier niet. Ik zag je wel denken: "Als ik nu die instantievariabele ook eens public maak."

Niet doen. Simpel! Instantievariabele mogen NOOIT public gezet worden. De C# standaard laat dit weliswaar toe, maar dit is één van de slechtste programmeerdingen die je kan doen. Wil je toch de interne staat van een object kunnen aanpassen dan gaan we dat via properties en methoden kunnen doen, wat we zo meteen gaan uitleggen. Zie dat ik hier niet te vaak tussenbeide moet komen. Dank!

Ok, we zullen maar luisteren naar meneer de agent. Stel nu dat we een verjongingsstraal hebben waarmee we het geboortejaar van de mensen steeds met 1 jaar kunnen verhogen (en ze dus een jaar jonger maken).

class Mens
{
    private int geboorteJaar = 1970;
    public void Praat()
    {
        Console.WriteLine("Ik ben een mens! ");
        Console.WriteLine($"Ik ben geboren in {geboorteJaar}.");
    }
    public void StartVerjongingskuur()
    {
        Console.WriteLine("Jeuj. Ik word jonger!");
        geboorteJaar++;
    }
}

Zoals al gezegd: Ieder object zal z'n eigen geboortejaar hebben.

Die laatste opmerking is een kernconcept van OOP: ieder object heeft z'n eigen interne staat die kan aangepast worden individueel van de andere objecten van hetzelfde type. We zullen dit testen in volgende voorbeeld waarin we 2 objecten maken en enkel 1 ervan verjongen. Kijk wat er gebeurt:

Mens elvis = new Mens();
Mens bono = new Mens();
elvis.StartVerjongingskuur();
elvis.Praat();
bono.Praat();

Als je voorgaande code zou uitvoeren zal je zien dat het geboortejaar van Elvis verhoogd en niet die van Bono wanneer we StartVerjongingskuur aanroepen. Zoals het hoort!

De uitvoer zal zijn:

Jeuj. Ik word jonger!
Ik ben een mens! 
Ik ben geboren in 1971.
Ik ben een mens! 
Ik ben geboren in 1970.

"Ja maar, nu pas je toch het geboortejaar van buiten aan via een methode, ook al gaf je aan dat dit niet de bedoeling was want dan zou je Adil ogenblikkelijk erg jong kunnen maken."

Correct. Maar dat was dus maar een voorbeeld. De hoofdreden dat we instantievariabelen niet zomaar public mogen maken is om te voorkomen dat de buitenwereld instantievariabelen waarden geeft die de werking van de klasse zouden stuk maken. Stel je voor dat je dit kon doen: adil.geboortejaar = -12000;

Dit kan nefaste gevolgen hebben voor de klasse.

Daarom gaan we de toegang tot instantievariabelen als het ware controleren door deze enkel via properties en methoden toe te laten. We zouden dan bijvoorbeeld het volgende kunnen doen:

class Mens
{
    private int geboorteJaar = 1970;

    public void VeranderGeboortejaar(int geboorteJaarIn)
    {
        if(geboorteJaarIn >= 1900)
            geboorteJaar = geboorteJaarIn;
    }

Mooi he. Zo voorkomen we dus dat de buitenwereld illegale waarden aan een variabele kan geven (in dit geval kan dus niet voor 1900 geboren zijn). Objecten zijn verantwoordelijk voor zichzelf en moeten zichzelf dus ook beschermen zodat de buitenwereld niets met hen doet dat hun eigen werking om zeep helpt.

Andere lieven

We kunnen nu het probleem oplossen dat al onze mensen verliefd zijn op Anneke. Volgende code toont dit:

class Mens
{
    private string lief = "niemand";

    public void VeranderLief(string nieuwLief)
    {
        lief = nieuwLief;
    }
    public void Praat()
    {
        Console.WriteLine("Ik ben een mens!");
        VertelGeheim();
    }

    private void VertelGeheim()
    {
        if( lief != "niemand")
            Console.WriteLine($"Ik ben verliefd op {lief}");
        else
            Console.WriteLine("Ik ben op niemand verliefd.");
    }
}

Nu kunnen we dus "Temptation Island - de OOP editie" beginnen:

Mens deelnemer1 = new Mens();
Mens deelnemer2 = new Mens();
deelnemer1.Praat();
deelnemer2.Praat();

deelnemer2.VeranderLief("phoebe");
deelnemer1.Praat();
deelnemer2.Praat();

deelnemer1.VeranderLief("camilla");
deelnemer1.Praat();
deelnemer2.Praat();

De uitvoer van voorgaande code zal zijn:

Ik ben een mens!
Ik ben op niemand verliefd.
Ik ben een mens!
Ik ben op niemand verliefd.
Ik ben een mens!
Ik ben op niemand verliefd.
Ik ben een mens!
Ik ben verliefd op phoebe
Ik ben een mens!
Ik ben verliefd op camilla
Ik ben een mens!
Ik ben verliefd op phoebe

Klasse "Studenten" of "Student"?

Veel beginnende programmeurs maken fouten op het correct kunnen onderscheiden wat de klassen en wat de objecten in hun opgave juist zijn. Het is altijd belangrijk te begrijpen dat een klasse weliswaar beschrijft hoe alle objecten van dat type werken, maar op zich gaat die beschrijving steeds over 1 object uit de verzameling. Say what now?!

Als je een klasse Student hebt, dan zal deze eigenschappen hebben zoals Punten, Naam en Geboortejaar. Als je een klasse Studenten daarentegen hebt, dan is dit vermoedelijk een klasse die beschrijft hoe een groep studenten moet werken in je applicatie. Mogelijk zal je dan properties hebben zoals KlasNaam, AantalAfwezigen, enz. Kortom, eigenschappen over de groep, niet over 1 student.

"Level" of "Level1"?

Een andere veelgemaakte fout is klassen te schrijven, die maar exact één object kan en moet creëren (dit heet een singleton). Stel je voor dat je een spel maakt waarin verschillende levels zijn. Een logische keuze zou dan zijn om een klasse Level te maken (niét Levels) die properties heeft zoals MoeilijkheidsGraad, HeeftGeheimeGrotten, AantalVijanden, enz.

Vervolgens kunnen we dan instanties maken: 1 object stelt 1 level in het spel voor. De speler kan dan van level naar level gaan en de code start dan bijvoorbeeld telkens de BeginLevel methode:

Level level1 = new Level();
level1.BeginLevel();

Wat dus niet mag zijn klassen met namen zoals level1, level2, enz. Vermoedelijk hebben deze klasse 90% gelijkaardige code en is er dus een probleem met wat we de architectuur van je code zouden kunnen noemen. Of duidelijker: je snapt niet wat het verschil is tussen klassen en objecten! Objecten met namen zoals level1 en level2 zijn wél dus toegestaan, daar ze dan vermoedelijk allemaal van het type Level zijn. Maar opgelet: als je variabelen hebt die een genummerd zijn (bv. bal1, bal2, enz.) dan is de kans groot dat je vervolgens een array van objecten nodig hebt (wat we in hoofdstuk 12 uit de doeken zullen doen).